۱۳۹۳ اسفند ۲, شنبه

معرفی کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» نوشته ی همایون کاتوزیان

                            

کتاب اقتصاد سیاسی ایران _ از مشروطیت تا پایان سلسله ی پهلوی _ (دانلود کتاب) نوشته ی همایون کاتوزیان از پژوهشگران برجسته  در سال 1357 به رشته ی تحریر در آمد اما به گفته ی خود نویسنده ی کتاب، کار نگارش و پژوهش در رابطه با آن از سال ها پیش از این تاریخ آغاز شده بود. این کتاب اکنون از منابع آکادمیک تاریخ معاصر ایران به شمار می آید.

 شرط لازم هر تحلیل تاریخی و اجتماعی چنانکه بخواهد در محافل دانشگاهی جدی گرفته شود آن است که در ارائه ی حقایق تاریخی صادق باشد. در کنار این پژوهش های علمی نمی توانند بدون تحلیل و تفسیر باشند و آن نیز بدون یک چهارچوب تئوریک و روش شناختی میسر نیست. چهارچوب تئوریک و روش شناسی هر پژوهشگری نیز جدای از جهان بینی و نظرگاه او نیست. بنابراین هرچند که یک اثر بی طرف باید در ارائه ی حقایق جانب امانت را رعایت کند اما وقتی پای به عرصه ی تحلیل و تفسیر همین حقایق می گذارد از نظرگاه خود و با عینک ویژه ی خودش به همان حقایق می نگرد. نتیجه آنکه لزومی ندارد تحلیل چند پژوهشگر گوناگون و همزمان نام آشنا که درباره ی یک موضوع واحد (در اینجا تاریخ معاصر ایران) قلم می زنند یکسان از آب دربیاید یا حتی گاه به تمامی بر خلاف یکدیگر نباشند. این بر عهده ی خواننده ی هوشیار و پرسنده است که میزان قوت و ضعف هر اثری را بدون تعصب ورزی و با کنار گذاردن پیش داوری های خود بسنجد.

این مطلب آخر که به آن اشاره کردیم یعنی کنار نهادن «پیشداوری» در هنگام مطالعه ی تاریخ به ویژه آن تاریخی که با زندگی امروز ما رابطه ی مستقیم دارد یعنی تاریخ معاصر، بسیار حائز اهمیت است و از این نظر تصور می کنم کتاب اقتصاد سیاسی ایران کمک شایانی از این جهت به جامعه ی سیاست زده و در عین حال سیاست نشناخته ی ما بکند. چه این اثر با وجود آنکه بیش از 36 سال از چاپ نخست انگلیسی آن می گذرد بعضی از جا افتاده ترین پیشداوری های تاریخی در جامعه ی ما را به صورت جدی به چالش می کشد. هرچند تعلق خاطر نویسنده ی آن به شخصیت هایی مانند محمدمصدق و خلیل ملکی و در مقابل نقد کوبنده ی آن از سلسله ی پهلوی و جریان چپ از خلال ستور کتاب مشهود است اما نویسنده در جای جای کتاب نشان داده است که با هیچ یک از جریان های سیاسی معاصر ایران عهد اخوت نبسته است و در انتقاد از جا افتاده ترین تصورات تاریخی و اجتماعی ایرانیان در مورد رجال و جریان های سیاسی تابع هیچ ملاحظه کاری عاطفی یا جناحی نبوده است و قاعدتا هم هر اثر دانشگاهی باید چنین باشد. برای نمونه به چند مورد از تحلیل های ساختارشکن اثر اشاره ای تیتروار می کنیم تا همزمان پیش زمینه ای هم برای خواننده درباره ی مطالب کتاب فراهم آمده باشد:

1. نویسنده بر خلاف تصور برخی از پژوهشگران غربی و خیل عظیم ایرانیان ناراضی از وضعیت موجود، نقد خردکننده ای از سیاست های اقتصادی و مدرنیزاسیون پهلوی یکم و دوم زیر عنوان «شبه مدرنیسم» ارائه داده است و مفروضات آن ها در رابطه با توسعه ی ایران و تبدیل سریع آن به «ژاپن خاورمیانه» را با ارائه ی مستندات و گاه اعداد و ارقام به چالش کشیده است.

2. نقد نویسنده از کاربست چهارچوب مارکسیستی برای تحلیل تاریخ ایران در فصل دوم از بخش نخست (درباره ی شیوه ی تولید: فئودالیسم یا استبداد). عصاره ی اصلی استدلال کتاب آن است که بر خلاف تحلیل مارکسیستی ایران در گذر تاریخ خود شیوه ی تولید فئودالیسم به آن معنا که مد نظر مارکس بود را نداشت. در ایران طبقات اجتماعی وجود داشتند، اما بر خلاف تاریخ اروپا دولت نماینده ی یک یا بعضی از این طبقات اجتماعی نبود بلکه فراتر از طبقات و بر فراز آنان قرار داشت. در نتیجه اشرافیت ریشه داری که در اروپا مشاهده می شود و بعدها سرچشمه ی جلوگیری از استبداد مطلق (متفاوت با دیکتاتوری) شد در ایران به وجود نیامد. در نتیجه همین دولت مطلقه و عدم امنیت سرمایه در کشور، فرایند انباشت سرمایه به آن صورت که در اروپای سده های شانزدهم تا هژدهم رخ داد و سبب تکوین نظام سرمایه داری شد در ایران اتفاق نیفتاد. بحث و بررسی در این رابطه طولانی تر از آن است که در قسمتی از یک یادداشت کوتاه بگنجد.

3. نقد نویسنده ی کتاب از تئوری های توطئه و نسبت دادن وقایع سیاسی مهم تاریخ ایران به «اجنبی». در همین راستا هست که به عنوان مثال در کنار نگاه منفی کتاب به قرارداد 1933 نفت ایران و شرکت نفت در دوره ی رضاشاه، این قرارداد را _بر خلاف مثلا روایت های رایج در محافل جمهوری اسلامی_ ناشی از توطئه ی شرکت نفت نمی داند بلکه ریشه های آن را در استبداد رژیم جست و جو می کند. یا در همان حال که نسبت به دوران پهلوی یکم نگاهی انتقادی دارد «انگلیسی» خواندن رضاشاه و نتیجه ی توطئه دانستن پادشاهی او را با استناد به دلایل تاریخی رد می کند. یا در کنار شرح ستایش آمیز از دولت دکتر مصدق، رد  پیشنهاد بانک جهانی از سوی او را اشتباهی بزرگ ارزیابی می کند. از اینگونه موارد بسیاراست که از تکرار آن ها در می گذریم.

در این یادداشت به نقادی اثر و برشمردن نقاط ضعف احتمالی آن نپرداخته ایم و صرفا کوشیده ایم معرفی اجمالی از آن به دست داده و مخاطب را به دست کم یک بار صرف زمان و خواندن آن ترغیب کنیم.  

                                              

 -----------------------------------------------------------------------
لینک دانلود کتاب از این صفحه برگرفته شده است:


۲ نظر:

  1. من عضو بالاترین نیستم ولی‌ مطالب اون رو میخونم. فقط اومدم بگم که با خوندن نظرات تو زیر لینکها فهمیدم خیلی‌ لجن هستی‌، خیلی‌. یعنی‌ فکر نمیکنم از تو کثافت تر هم وجود داشته باشه.

    پاسخحذف
    پاسخ‌ها
    1. چرا اینطور فکر می کنید؟ به علاوه این پست ربطی به مسائل سایت های دیگر ندارد.

      حذف